Diş hekimliği sözlük tanıtım sayfası
Diş hekimliği öğrencileri ve diş hekimleri için Sözlük
Dr. Diş Hekimi. Murat AYDIN Web email
Pelikan matbası, Ankara ISBN 978-605-9029-14-8
Pelikan Tıp ve Teknik Kitapçılık Tic. Ltd. Şti. Ataş Sok. No:3/A Yenişehir - Sıhhiye / ANKARA (0312)4340744 - 45
Kitabın özellikleri:
22x13 cm, 644 sayfa birinci hamur parlak kuşe kağıt, iplik dikiş, sert kapak, 1kg.
11000 den fazla kelime 585 resim. Çeviri değildir. Ansiklopediktir.
Şöyle refere edilir: Aydın M. Diş Hekimleri için ansiklopedik sözlük, Pelikan Kitabevi, Ankara, 2015.
ÖN SÖZ
Sözcükler kelimelerin hakiki anlamlarını, tasvir ederler, dolayısı ile, eşyanın zihin algısının belirli bir lisandaki izdüşümüdür. Bu sebeple yabancı dilden Türkçeleştirilen diş hekimliği sözlükleri kaçınılmaz olarak, kaynağını aldığı dili kullanan toplumların mesleki gelenek ve rutinlerinden izler taşır. Böyle çeviri sözlüklerde yer alan terimlerin kimisi yanlış anlaşılmış, kimisi hiç anlaşılmamış, kimisi anlam kaymasına uğramış, hatta kimisi İngilizceden Türkçeye yanlış çevrilmiştir.
Speculation kelimesi tahlil etmek, üzerinde düşünmek, mütalaa etmek, üzerinde kafa yormak anlamına geldiği halde Türkçede vurgunculuk yapmak veya bir işi saptırmak anlamında kullanılır. Professional kelimesi mesleki anlamına gelir. Fakat bizim dilimizde kazanç sağlamak amacıyla iş yapan, ustalaşmış, uzmanlaşmış kimse anlamında kullanılır. Kontrol kelimesi bir konuda hakimiyet sağlamak anlamına geldiği halde Türkçeye girerken yol kazası geçirerek, denetleme, bir şeyin gerçeğe ve aslına uygunluğuna bakma, yoklama anlamında kullanılmaktadır. Deodorant, koku yapanı gideren anlamındadır ama dilimizde parfüm anlamında kullanılır. Şov (show) kelimesi göstermek anlamındadır, hâlbuki dilimizde sükse ve gösteriş yapmak anlamında kullanılmaktadır. Kampanya (company), şirket anlamına geldiği halde tüketiciyi özendirmek için belli sürelerde düzenlenen indirimli veya taksitli satış anlamında kullanılmaktadır (Bkz. Türk Dil Kurumu). Bu örnekleri artırmak mümkündür.
Kullandığımız mesleki terimlerin yazılışları da problemlidir. Diş hekimi kelimesi ayrı yazılır. Türk Dil Kurumundan yazılı belge alınıp (bu eserin sonuncu sayfasına bakınız) kendilerine ibraz edilmiş olmasına rağmen hala, 1900 lü yıllardan kalan tarihi belgelerle uyumlu olsun diye diş hekimi kelimesini bitişik yazan kurumlarımız mevcuttur. Ne elem vericidir ki, defalarca dikkatleri çekilmesine rağmen hala kendi mesleğimizi bilerek yanlış yazmaya devam eden meslektaşlarımız vardır. Fakültelerimizin iç yazışmalarında ve ÖSS giriş sınavı kılavuzunda bile diş hekimliği ifadesi hatalı yazılmaktadır.
Bazı terimler ise doğru anlaşılmış ama yanlış kullanılmıştır. Örneğin; ilaç suda erimez, çözünür. Kemik erimez, lizis olur. (Lizis, çözünmek ve erimek farklıdır). Hiposalivasyon serostomi değildir. Antibiyogram, antibiyotik duyarlılık testi değildir, inflamasyon infeksiyon değildir, virülans patojenite değildir, endotoksin lipopolisakkaritten ibaret değildir. Ve daha yüzlercesi var. Hangi birini sayayım...
Yukarıda pek azını özetlediğim hatalı terminolojinin (imlanın değil) normalleştirilmesine katkıda bulunmak amacı ile elinizde tuttuğunuz bu eseri yazmaya karar verdim. Tıp ve diş hekimliği öğrencilerine bir terimler sözlüğü vermek onların ağbisi olarak benim borcumdu. Dostlarımın da bu aşamada katkısı olmuştur. Arkamdan ittiler.
Eğer akademik çevreler bu sözlüğü benimseyip eğitimlerinde esas alırlarsa bu eserin çok önemli bir boşluğu dolduracağına inancım vardır.
Yazmaya başladığımda bu eseri standart bir sözlük olarak düşünmüştüm. Mesleki terimlerin anlamlarını yazıp, daha fazlasını anlatmayacaktım. Fakat dayanamayıp meslek hayatımda okuyup rafine ettiğim bilgilerimi ve yıllar içerisinde imbiklenerek, klinikte kristallenen tecrübe birikintilerimi satırlara gömdüm. Ziyan olsun istemedim. Böylece bu sözlük, bir adım ileri giderek ansiklopedi kıvamına geldi. Böyle olmasını planlamamıştım, ama oldu.
Arzu ederseniz "dersler kitabı" da diyebilirsiniz. Öyle dedim ben.
Terimlerin Türkçeleştirmesi hakkında:
Tıp terimlerinin açıklanması ve Türkçeleştirilmesi birbirinden farklı iki eylemdir. Türkçeleştirmek bambaşka ve ağır sorumluluk isteyen çok daha önemli ve ileri bir görevdir. Bu konuda Sn Oktay Sinanoğlu'nun gayretlerini anmadan geçemeyeceğim. Türkçeleştirmek, kelimenin yenisi ile değiştirilmesini gerektirir. (Örneğin Mezyal yerine yakın; radyal yerine ışınsal; elektron yerine eksicik; proton yerine artıcık, limf yerine ak kan, materia alba yerine ak kir kullanılması gibi). Bu eserde teklif mahiyetinde birkaç kelime Türkçeleştirilmiş olsa bile bütün mesleki terimlerin Türkçeleştirilmesine çalışmadım
Sözcükleri Türkçede okundukları gibi yazdım. Okuyucu sözlük içerisinde bir kelimeyi ararken günlük konuşma dilinde söylediği gibi aramalıdır; örneğin calculus kelimesi yerine kalkulus şeklinde aramalıdır.
Seçilen kelimeler ve kapsam hakkında:
Adı üstünde olan ve ne olduğu belli olan terimler (kesici kenar, tam protez, uygun açı, vs) sözlüğe dahil edilmemiştir. Ayrıca, bir tıbbi kelime tamamen İngilizce ise (örneğin handle, filtration, injury, syringe, minimum vs), yani İngilizceyi bilen veya İngilizce sözlüğe bakan bir şahıs bu tıbbi terimi tam olarak anlayabilecekse böyle kelimeler de esere dahil edilmemiştir.
Buna rağmen, bu sözlük, 11000 den fazla kelime ve 585 tane resim veya grafikten oluşur. Ülkemizde mevcut sözlükler içerisinde en kapsamlı olanıdır.
Yazım problemi
Mandibular mı yoksa mandibüler mi yazılmalıdır? toksoid mi yoksa toksoit mi doğrudur? alveolar mı yoksa alveoler mi? Benzer şekilde, rejyonel-rejyonal, sfiliz-sifiliz-sfilis, bilurubin-bilirubin, konstrüktör/konstriktör, abraziv-abrazif, sütur-sutur-sütür, angıl duruva-angldruva, anafilaksi-anaflaksi, rezorpsiyon- rezorbsiyon ve daha düzinelercesinin nasıl yazılacağı tartışmalıdır.
Yazıma rehberlik edebilecek uygun şekilde düzenlenmiş mesleki imla kılavuzumuz bulunmadığı için eserin içindeki bazı kelimelerin yazılışları dilimiz kurallarına yeterince uygun olmayabilir. Umulur ki okuyucu buna benzer yazım problemlerine tolerans gösterecektir.
Teşekkür
Bana bu eseri yazma fırsatı veren Allah'a, benimle eğitsel fikir alış verişinde bulunan dostlarıma ve meslektaşlarıma, fotoğraf vererek eseri görsel destekleyen değerli meslektaşlarım: Umut Kalacı, Defne Yalçın Yeler, Ertan Yusufoğlu, Nejat Ertan, Bülent Torun, Barış Ünlü, Birsen Sever, Engin Taviloğlu, Fuat Meşeli, Gül Oskay, Hakan Kaputlu, İsmail Günay, Murat Uslu, Alber Gabay, Melike Koraltan'a; ve materyal sağlayan İbrahim Mimtaş'a teşekkür ederim.
Murat Aydın, 2015 Adana
Diş hekimi, mikrobiyoloji doktoru
Size bir başka sözlük daha tanıtmak istiyorum. Bu sözlüğü İngilizceden Türkçeye çevirdim. Yurt dışında en beğenilen sözlüktür.
Eserin adı : Mosby'nin Diş Hekimliği Sözlüğü (ikinci baskı)
Danışman editörler : Charles Babbush, Margaret Fehrenbach, Mary Emmons, David Nunnez
Çeviri Editörü Murat Aydın Tel: 322-4536262 Web E-Posta
Orjinal yayıncı Elsevier Mosby
Yayınevi Adana Nobel Kitap evi T:322-2330029 F: 322-2349956 Web E-posta
ISBN 978-605-397-105-4
Basım Yılı 2010
Baskı Özyurt matbacılık
800 tanesi yeni olan 10000 civarında kelime, 300 renkli resim, renklendirilmiş işaretlemeler, ADA dental kodlar, dental kısaltmalar ve benzeri ilave ekler ile 11.5 x 19.5 cm ebatlarında toplam 537 sayfa, Türkçe'den Türkçe'ye sözlük
Şöyle refere edilir:
Aydın M. Mosby'nin Diş Hekimliği Sözlüğü. Ed. [Mosby dental dictionary]. Elsevier Mosby. 2010, Nobel yayınevi, Özyurt matbacılık, Ankara.
ÇEVİRENİN ÖN SÖZÜ
Türk diş hekimliğinde mesleki terimlerin bu günkü durumu:
Diş hekimliği terimleri kökenini Latin dilinden alıyor olsa bile içerisine çok sayıda İngilizce terim karışmıştır. Örneğin; tüberkül, singulum, folikül, bül, hamulus, korpus, ramus, lingual, müsküler, fasyal, temporal, maksillar, oküler, silyer gibi terimler Latince kökenlidir fakat ünit, fotöy, sterilizatör, sont, firez, presel, ront gibi sayısız kelime İngilizce kökenlidir ve diş hekimliğinin ayrılmaz parçası olmuştur. Bu bize diş hekimliği terminolojisinde İngilizce boyasının bulaştığını hatta bütün rengi değiştirdiğini ve Tıp diline Latince kadar baskın olduğunu gösterir.
O halde bu gün ülkemizde Türk diş hekimlerinin kullanmakta olduğu mesleki terimler Latince ve İngilizce karışımı melez bir dildir. Bu terimlerin doğru imlaları (nasıl yazıldıkları) net olarak bilinmemektedir. Her ders kitabı, her fakülte, her akademisyen ve hatta her diş hekimi bu terimleri kendisine kolay gelen şekilde okumakta ve yazmaktadır. Bu kelimelerin nasıl yazıldıklarının Türk Dil Kurumu tarafından veya diş hekimleri içerisinden çıkacak bir komite tarafından tespit edilmesi gereklidir. Böyle bir gönüllü diş hekimi topluluğunun çalışmalarına devam ettiğini 2008 yılında memnuniyetle öğrenmiştim. Bu komite, veya diğer komiteler mesleki terimlerin doğru yazılışlarına karar vermelidir. Sonuçta diş hekimliği için bağlayıcı bir "imla kılavuzu" hazırlanmalı ve yayınlanarak tüm Türk diş hekimlerine duyurulmalıdır. Buna en az Mosby Türkçe sözlük kadar ihtiyacımız vardır. Çünkü bir Sağlık Müdürlüğü düşününüz ki diş hekimi kelimesini yanlış yazmaktadır. Bir diş hekimleri birliği düşününüz ki, ilk kurulduğu günden beri diş hekimi kelimesini yanlış yazmaktadır. Bir diş hekimleri odası düşününüz ki diş hekimi ifadesini yanlış yazmaktadır. Hatta bir diş hekimliği fakültesi düşününüz ki, verdiği diplomaların üzerinde diş hekimi kelimesini yanlış yazmaktadır. Ülkemizde bu günkü durum budur. Mosby Dental Dictionary orijinal metinde bazı kelimelerin yazılışları birbirinden farklıdır. Bazı yerlerde "frenum" yazılı iken başka bazı yerlerde "frenulum" yazılmıştır. Bazı yerlerde "Bacteriocidal" bazı yerlerde ise "bactericidal" olarak yazılıdır. Öyle anlaşılıyor ki başka ülkelerde de durum bizden pek farklı değildir.
Mosby diş hekimliği sözlüğü nedir:
Bu sözlük uluslar arası alanda en popüler sözlüktür. En sık kullanılan bir başvuru kaynağıdır.
Mosby diş hekimliği sözlüğü neden Türkçe'ye çevrildi?
Bu sözlükteki terimleri anlamak diş hekimliği terminolojisinin İngilizce kökenli kelimelerini anlamayı sağlar. Mosby diş hekimliği sözlüğü mesleki uygulamalarda kolaylık sağlar, eğitimde eşgüdüm sağlar. Mosby diş hekimliği sözlüğü bu sebeple Türkçe'ye çevrilmiştir.
Mosby diş hekimliği sözlüğü hedef okuyucu kitlesi:
Bu sözlük esas olarak diş hekimliği fakültesi öğrencisine ve diş hekimine hitap eder. Geniş ölçekli hedef kitlesi ise akademisyenleri, diş hekimliği yardımcı personelini, sağlık memurları, hemşire ve sağlık temel eğitimi almış herkesi kapsar.
Çeviri hakkında:
Bir ifadeyi bir dilden diğer bir dile çevirmek suyu bulunduğu kaptan alıp bir başka kabın içinde dökmek gibidir. Su aynidir fakat eski şeklini değiştirip yeni girdiği kabın şeklini alır. Bu sırada kısmi anlam kayıpları bazen kaçınılmaz olabilir. Yıllardan beri bu terimleri kullanan bir hekim olarak; kelimelerin Türkçe'ye çevrilmesi sırasında orijinal anlamlarına sadık kalarak, anlam kayıplarını en aza indirmeye gayret gösterdim. Bazen bir tek cümleyi aslına daha yakın nasıl çevirebilirim diye günlerce incelediğim olmuştur. Çünkü Mosby Dental Dictionary orijinal metin içerisinde genel bir üslup olarak fevkalade uzun cümleler kullanılmaktadır. Bir paragraf uzunluğunda ve hatta bazen yarım sayfa uzunluğunda birbirinin içine geçmiş çok sayıda cümlecikten oluşan uzun cümleler orijinal metinde sık olarak kullanılmaktadır. Böyle uzun İngilizce cümleler Türkçe'ye çevrilirken çok sayıda küçük cümleciklere parçalanmış böylece okuyucunun kolay kavraması sağlanmıştır.
Bazı İngilizce kelimelerin Türkçe karşılıkları aynidir. Mesela stabilization ve stabilizing, Relation ve relationship, chewing ve mastication Türkçeye çevrildiğinde ayni Türkçe kelimeye karşılık gelmektedir. Bu durumda her iki kelimeden bir tanesi eserden çıkarılmak yerine, her iki kelime de alt alta yazılıp, her birisinin kaynağını aldığı İngilizce kelime parantez içinde okuyucuya sunulmuştur.
Bu çeviri sırasında bazı kelimelerin dilimize yerleşmiş anlamı ile sözlükte yer alan anlamının uzak olduğunu hayretle fark ettim. Ders kitaplarımızda, derslerimizde, günlük kullanımda ve hekimler arası poster ve konferanslarda uygunsuz terimler kullandığımızı tespit ettim. Yanlış kullandığımız terimlerin içerisinde en çarpıcı olanı "bimaksillar" teriminin iki çeneye ait anlamına gelmediği, maksillanın hem sağ hem sol tarafına ait olan anlamına geldiğidir. Buna benzer sayısız terimi yanlış kullandığımızı gördüm. Bu durum Mosby diş hekimliği sözlüğünün Türkçeye çevrilmesinin ne kadar isabetli olduğunu göstermektedir.
Diğer yandan bu eserde geçen bazı terim, tanım ve kavramlara katılmıyor, bazılarını ise eksik buluyor, bazılarını ise çekinceli karşılıyorum. Doğru bulmadığım kelimeleri düzeltmöek gibi bir misyonum yoktur. Böyle kelimeleri Türkçeye çevirdikten sonra çevirenin notu alt başlığı ile okuyucuya kendi fikrim olan bazı açıklayıcı bilgiler verdim ama eserin aslına hep sadık kaldım.
Mosby diş hekimliği sözlüğünden çıkarılan kısımlar hakkında:
Bazı kelimelerin anlamı açıklandıktan sonra ders kitabı üslubu ile uzun uzun konu anlatılmıştır. Bu konular kısaltılarak sadeleştirilmiştir.
Orijinal metin Amerikan toplumunun geleneklerini, Amerikan yasalarını, Amerikan ilaçlarını esas almıştır. Bu içerikteki kelimeler Türkçe'ye çevrilmeyip eserden çıkarılmıştır. Örneğin Amerika'da eczanelerde bulunan bir ilacın açıklamasını Türkçeye çevirmek hem gereksiz hem yanlış olacaktı. Fluothane, Demerol, Joe Dandy, Dry-foil, Parathyrin, Mercurochrome, Meticorten, Goldent gibi.
Amerikan toplumuna mal olmuş bizde hiçbir yeri olmayan argo terimler, sözlükten çıkarılmıştır. "Papoose board", kızılderili tahtası anlamına gelir. Çocukları diş tedavisi sırasında hareketsizleştiren bir platformdur. Bizde böyle bir cihaz kullanılmaz. Bu sebeple sözlükten çıkarılmıştır. Bir başka Amerikan argo terim ("çirkin ördek yavrusu dönemi") okuyucuya örnek teşkil etmesi için sözlükte bırakılmıştır. Bkz. çirkin ördek yavrusu dönemi. Okuyucunun bu terimlerin bize ne kadar yabancı olduğunu görmesi için bu kelimeyi sözlükten çıkarmadım.
Diş hekimliği terimlerinin İngilizce'de nasıl oluştuğunu tarif eden Ek-İ, Amerika'da geçerli sağlık sigorta bilgilerini anlatan Ek-F, OSAP'a üye olan firmaların ürettiği antiseptiklerin ticari isimlerini listeleyen bir tablo, Amerika'daki diş hekimliği ile ilgili mahkeme kararlarını listeleyen EK H, İngilizcedeki dental terim üretme ve telafuz kriterlerini anlatan ek, tarafımdan çıkarılmıştır.
Mosby Dental Dictionary orijinal metinde bazı kelimelerin karşılarında "Bkz ikinci kelime" yazılmıştır. İşaret edilen ikinci kelimenin karşısında Bkz. Birinci kelime yazmaktadır. Dolayısı ile iki kelime birbirlerine yönlendirilmiştir. Örneğin, oral surgery, pharyngeal arch, physiognomy, radiation field, speech aid, sublingual crescent, submandibular ganglion, syndrome Patau's, teeth milk, orthodontic toothbrush, mouth guard, See guard, mouth, mouth preparation, See preparation, mouth., mouth rehabilitation, See rehabilitation, mouth ve daha onlarca kelime böyledir. Böyle kelimeler yok farz edilmiştir. Sözlükten çıkarılmıştır.
Mosby Dental Dictionary orijinal metinde yazar, ayni şeyi birden fazla kere farklı terimlerle anlatmıştır. Örneğin "methylene blue" diyerek bir şey açıklamış, daha sonra "blue methylene" diyerek başka bir şey açıklamıştır. Böylece 2 hatta 3 defa açıklanan bazı terimler vardır. Shave biopsy - biopsy, shave, radiation therapy- radiation treatment, soft palate- palate soft ve daha düzinelercesi. Birden fazla kişi tarafından kaleme alınan eserlerde bu hataları makul karşılamak gerekir. Bunlardan bir tanesini seçip almak yerine orjinaline sadık kalınarak hepsi Türkçe'ye çevrilip esere dahil edilmiştir.
Teşekkür
Bu eseri hazırlama fırsatı veren Allah'a, Tablo ve ekleri orijinal metinden elektronik ortama geçiren yardımcım Sn Ender Şen'e, Sn Zeynek, Ayşe, Ahmet Atila'ya ve eserin yazım sırasında bana destek olan herkese teşekkür ederim.
Murat Aydın, 2010 Adana
Diş hekimi, mikrobiyoloji doktoru
Çeviri editörü hakkında:
İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi mezunudur, Çukurva Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim dalında doktora yapmıştır. Yurt içi ve dışında yayınlanmış eserleri web sitesinde mevcuttur. Halen Adana'da özel bir kliniği vardır, ağız kokusu üzerine çalışmaktadır.
Reşatbey mah Gazipaşa bulv Emre apt n:6 k:2 d:5 Adana, 322-4536262
eposta gönder
https://www.agizkokusu.org
https://www.agizkokusumerkezi.com
Orcid kod:
Ana sayfaya dön